TASAVVUFTA EDEP VE HAYÂ KAVRAMLARININ ÇOCUĞUN AHLÂKÎ GELİŞİMİNDEKİ YERİ

Utanç ve hayâ, birbiri ile aynı gibi görünse de, esasen farklı duygulardır. Bu iki duygu arasındaki farkın belirlenmesi, çalışmamız açısından önemsenmiştir. Utanç duygusunun hayâ ve edep duygularına dönüşme seyrinde fıtrat olgusunun ve dolayısıyla fıtratın muhafazasının son derece önem arzettiği, edep olgusunun mahremiyet ile yakından ilişkisinin olduğu ve esasen mahremiyet eğitiminin edep kazandırmak ile ifade edilebileceği sonucuna varılmıştır. Tasavvufta mahremiyet kavramı ise sırların muhafazası boyutu ile serdedilmiştir. Son olarak, çocukların gelişim basamaklarında hayâ ve edep duygularına eşlik eden bazı kavramlar, tasavvufî bir süzgeçten süzülmek sureti ile açığa çıkarılmıştır. Anne çocuk ilişkisi, tasavvufta muhabbet mihverinde bağlanma, emzirme ve göz teması ile ilişkilendirilerek ele alınırken, murakabe kavramı nesnelleşme süreci, mârifet kavramı ise öz farkındalık yetisi ile birlikte yorumlanmıştır. Son noktada, utanç duygusunun kaynağında mevcut olduğu tespit edilen merhamet kavramı; bireyi hem ferdî hem de toplumsal manada tevhide ulaştırması, empati, sempati, ve diğerkâmlık duyguları ile ortak paydalarda buluşması, fakat aynı zamanda tüm bu duyguları aşkın bir mânâ ihtiva etmesi bakımından değerlendirilmiştir.