ŞÛHÎ-Yİ ÂMİDÎ (BENGÎ-ZÂDE HÂCI OSMÂN EFENDİ) VE DÎVÂNI

Edebî muhitler toplumların sosyal hayatlarını ve sanat dünyalarını süsleyen ve besleyen hasbahçelerdir. Ülkemizin mümtaz beldelerinden olan Diyarbakır da tarih boyunca birçok medeniyete beşiklik etmiş ve kültür tarihimize birçok edip, şair, hattat, musikişinas yetiştiren köklü bir geleneğe sahip edebî mahfillerden biri olmuştur. Konak, köşk, kahvehane, esnaf dükkânları, mesire yeleri, bahçeler gibi edebî mahfilleri içinde bulunduran Diyarbakır yetiştirdiği şairlerle İstanbul, Edirne, Bursa, Manisa gibi önemli edebî muhitler arasında beşinci sırada yerini almış olan önemli şehirlerden biri haline gelmiştir. Bir zamanlar 1.040.000 ciltlik kütüphanesiyle Diyarbakır şehri, kültür tarihimize Aziz Mahmud Urmevî, Hâmî, Lebîb, Sa‘îd Paşa gibi birçok şöhretli ve seçkin âlim ve şairi bağrından çıkarmıştır. Bu durumu 1890-94 yılları arasında Diyarbakır’da valilik yapan Giritli Sırrı Paşa ‘‘Diyarbekirlilerden müctemi bir cemaatte gözlerimi bağlayıp otursam ve elimi atsam, tuttuğum ya şair, ya münşidir.’’ sözüyle ifade etmiştir. Bu şairler hakkında Ali Emîrî Tezkire-i Şuarâ-yı Âmid ve Esâmî-i Şuarâ-yı Âmid’de geniş bilgiler vermiştir. Meşhur seyyahımız Evliyâ Çelebi de Seyahatnâme’sinde Diyarbakır’ı anlatırken "Bu diyâr cânib-i şark ve taraf-ı Acem olmağile niçe yüz fusehâ vü büleğâ, şu‘arâ-yı kâmilleri vardır. Ekserî Fuzûlî ve Rûhî-yi Bağdâdî tarzı kasîde-perdâz emlahü’ş-şu‘arâları vardır.” diyerek Fuzûlî ve Rûhî-i Bağdâdî yolunda şiirler söyleyen birçok şairin varlığından söz eder. İşte Bengî-zâde Osman Şûhî de Diyarbakır’ın yetiştirdiği bu nadide şairlerden birisidir. Bu çalışmada pek tanınmayan Şûhî’nin hayatı ve edebî kişiliği ortaya konulmaya çalışılmış divanı üzerinde bir inceleme yapıldıktan sonra şiirlerin metni dil içi çevirileriyle birlikte verilmiştir.