DOĞU HANEFÎ GELENEĞİNİN KAYIP KELÂMCISI er-REVVÂS ve KİTABÜ’L- İ’TİKÂD FÎ HISÂLİ EHL-İ SÜNNE ADLI ESERİ

Çalışmamızın konusu olan müellifimiz er-Revvâs da Hanefî geleneğin düşüncesi doğrultusunda, mü’min kişiler için gerekli gördüğü doksan üç hasleti sıralamıştır. Bunları, Ehl-i sünnet hasletleri şeklinde isimlendirmiş ve mü’min bir kişinin inanması ya da bilmesi gereken konular olarak vermiştir. Konuları çoğunlukla delilsiz ve takrirî bir yöntemle açıklamış ve bid’at ehli saydığı fırkaların görüşlerini de aynı yöntemle eleştirmiştir. Muhalif fırkaları bid’at ehli, dalâlette olanlar ya da dalâlete sevk edenler şeklinde vasfetmiş olmakla beraber bazılarını da tekfir etmekten kaçınmamıştır. Ayrıca onları habîs, necis, mel‘ûn ve mahzûl gibi ifadelerle zem etmiştir. Geleneğin en önemli kelamcılarından birisi olan Hakîm es-Semerkandî’nin Sevadü’l- A‘zam adlı eserinde de bu durum görülmektedir. Hanefî kelâm ekolünün dayandığı Ebû Hanîfe ise bilindiği gibi özellikle iman tarifinde kapsayıcı olmuş dışlayıcılığı şiddetle ret etmiştir. Buna rağmen geleneğin bahsi geçen yönelimi, Matürîdî eğilimden daha güçlü bir şekilde Ebû Hanîfe’ye intisap etmiş olmakla birlikte dildeki üslubuyla dışlayıcı olmuştur ve buna rağmen bölgede hâkim bir dinî anlayış olabilmiştir. Matürîdî yönelim ise dil üslubuyla Ebû Hanîfe’ye daha yakın olmakla birlikte uzun bir müddet kelâmcıların göndemine bile gelmemiştir. İşte bunun anlaşılabilmesi, bölgenin siyasî ve ilmî durmunun bilinmesiyle yakın ilişkilidir. Dolayısıyla bölgenin siyasî ve ilmî durumunun bilinmesi, esasta Ebû Hanîfe ile aynı görüşleri paylaşmış olduğu halde dildeki üslubuyla ondan ayrılan Doğu Hanefî geleneğin bölgedeki hâkimiyetini açıklığa kavuşturabilecektir.