ARAP DİLİNİN TEMEL DAYANAKLARI SEMÂ-İCMÂ-KIYAS-İSTİSHÂB

 Temelde, Allah kelamı olan Kur’an’ın doğru anlaşılması için İslam’ın ilk yıllarından itibaren Arap dili hem morfolojik hem de sentaktik çalışmalara sahne olmuştur. Noktalama ve harekeleme faaliyetlerinden önce başlayan hatalı telaffuz ve okumalar (lahn) dil sahiplerini bazı tedbirler almaya sevk etmiştir. Bu ilk ama çok önemli olan eylemler dil kurallarının belirlenmesi ve anlam ile olan ilişkisinin sınırlarının netleşmesiyle sonuç vermiştir. Hicrî ilk iki asırda yapılan çalışmalar daha sonraki dilcilere dayanak olmuş ve bazı ilmi disiplinler buradan beslenerek hayat bulmuştur. Dil alanında sarf, nahiv, belagat, aruz, kafiye, iştikak, lügat gibi çalışmalar ilim dünyasında yayılmaya başlamıştır. Bu dil malzemelerini kullanan kelam, fıkıh, tefsir, mantık vs. bilginleri kendi alanlarında pratik, teorik ve felsefi çalışmalar yapmışlardır. Dil alanında Basra ve Kûfe ekolleri temsilcilerinin tartışmalarıyla ilim sahasına giren çalışmalar özellikle felsefi bir boyut aldığında bu tartışmaların dünya geneline yayıldığı görülmektedir. Bunun sonucunda Basra ve Kûfe dil ekollerinden beslenen Bağdat, Mısır ve Endülüs ekolleri adı altında farklı görüşleri savunan dilcilerin ortaya çıktığı söylenebilir. Kabul edilmelidir ki, Arap dilinin temellerini, dili en saf haliyle kırsalda yaşayan Araplardan alarak, oluşturan Basralılar atmıştır. Temel dayanakları başta Kur’ânı Kerim, Hz. Peygamber’in sözleri ve Arapların bozulmamış sözlerine dayanan, semâdır. Daha sonra Basralıların Kûfe’ye gitmesi üzerine oradaki bilginlerin Basralı dilcilerden istifadesiyle dil çalışmaları artmıştır. Kûfeli dilcilerin temel dayanakları ise semânın yanı sıra kıyastır. Kıyası o kadar çok kullanmışlardır ki, daha sonraki dilciler tarafından dili bozmakla itham edilmişlerdir. Çünkü Araplardan işittiklerini hassas tartıya koymadan üzerine kurallar inşa etmişlerdi. Bağdat, Mısır, Endülüs gibi diğer dil ekolleri daha çok bu iki ekolü mezc ederek kaide ve kurallar belirlemişlerdir. Bu çalışmada Arap dilinin temel kaynakları olan semâ, kıyas, icma ve istishabu’l-hâl konuları ve bunlara bağlı olarak bazı önemli başlıklar irdelenmiştir.