HADÂ’İKU’L-CİNÂN EDİRNELİ SALBAŞZÂDE ABDURRAHMAN HIBRÎ EFENDİ

Türk Edebiyatının başlangıcından günümüze gelen sözlü ve yazılı eserlerinde mizah penceresinden değerlendirilebilecek pek çok unsurun varlığı aşikârdır. Osmanlı şiir ve nesrindeki eserlere tür adı olacak kadar sirayet eden mizah; latife, fıkra, hezl, hicv, mudhikât, mutâyebe, muhâzara, ta‘rîz, tehzîl, şathıyyatı kapsar biçimde karşımıza çıkar. Bilhassa XV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, halk diline ve halkın yaşantısına ait temayüllerin malzeme yapılma yolu hâline gelen mizah, yerlileşme eğiliminin temel bir göstergesi olarak da yorumlanır. Öyleyse mizah, klasik Türk edebiyatının ifade sınırları belli, idealize edilmiş güzellik anlayışının

tersinde yer alan gerçeğin alternatif görüntüleriyle orantılı incelikten uzaklaşan bir dilin de kullanım sahasıdır. IV. Murad (1623-1640), I. İbrahim (1640-1648), IV. Mehmed (1648-1687) devirlerinde müderrislik yapmış, tarihle ilgili eserleriyle ön plana çıkmış Edirneli Salbaşzâde Abdurrahman Hıbrî Efendi (1604-1676)’nin Hadâ’iku’l-Cinân adlı eseri mizahi tahkiye türünde bir “letayif-nâme”dir. Hadâ’iku’l-Cinân mısra, beyit ya da kıta gibi şiir parçaları ile manzum latifeleri barındırmasından ötürü şeklen

manzum-mensur karışık bir “hikâye kitabı”dır. Üstelik bu eser, Hıbrî’nin giriş kısmında belirttiği gibi telif bir hikâye kitabı olmakla birlikte muhteva açısından da yerli bir “letayif mecmuası”dır. İşte XVII. yüzyıldan itibaren kültürel belleğin çok yönlü verilerini sunan Hadâ’iku’l-Cinân’ın karşılaştırmalı metin yayımı olan bu çalışma ile Osmanlı nesrinin mizahi hikayeler zincirinden bir letayif mecmuası daha araştırmacıların ilgisine sunulmuştur.